معرفی کتاب به مناسبت هفته کتاب وکتابخوانی

نویسند:سید مجتبی نورمفیدی رئیس هیأت امنای مدرسه علمیه الزهرا(س)گرگان

مباحث مربوط به حکم در سه جلد و طي يازده بخش ارائه شده است .جلد اول مشتمل بر پنج بخش و جلد دوم مختص بخش ششم و جلد سوم نيز مشتمل بر پنج بخش مي باشد. روش کلي در همه بخشها في الجمله آن است که پس از تنقيح موضوع بحث به بررسي اقوال و انظار اعلام و بزرگان پرداخته شده است و پس از نقد و بررسي ادله آنان نظر برگزيده به همراه دلايل گزينش آن ذکر گرديده است.

مباحث مربوط به حکم در سه جلد و طی يازده بخش ارائه شده است .جلد اول مشتمل بر پنج بخش و جلد دوم مختص بخش ششم و جلد سوم نيز مشتمل بر پنج بخش می باشد. روش کلی در همه بخشها فی الجمله آن است که پس از تنقيح موضوع بحث به بررسی اقوال و انظار اعلام و بزرگان پرداخته شده است و پس از نقد و بررسی ادله آنان نظر برگزيده به همراه دلايل گزينش آن ذکر گرديده است.
بخش اول که تا حدودی مبسوط به نظر می رسد، درباره حققيت حکم شرعی است و از آن جا که تبيين اين حقيقت منوط به تحقيق پيرامون مقوله انشا و اعتبار است به تفصيل در بايه اين دو مقوله سخن رانده شده و پس از ذکر مقدماتی ، نتيجه گيری شده است.
بخش دوم پيرامون مراتب حکم شرعی و نظريات مختلف در وجود وعدم مراتب متعدد برای حکم است.در بخش سوم مصدر حکم يعنی همه کسانی که می توانند حکم شرعی جعل نمايند، مورد بررسی قرار گرفته و مشخص گرديده محدوده ای که می توانند در آن مبادرت به جعل نمايند کدام است.
از آن جا که ملاک احکام شرعی مقوله مهمی درعلم اصول به شمار می رود در بخش چهارم پيرامون اين موضوع بحث و بررسی به عمل آمده و مسئله تبعيت احکام از مصالح و مفساد مورد مداقه قرار گرفته است.
بخش پنجم درباره کيفيت جعل حکم شرعی است. در اين بخش علاوه بر بررسی نظريات مختلف به نظريه خطابات قانونی نيز پرداخته شده است.
در جلد دوم کتاب که صرفا مختص بخش ششم است تقسيمات متعدد حکم شرعی در قالب هفت مبحث مورد بررسی قرار گرفته اند هر يک از اين مباحث هفت گانه مربوط به يکی از تقسيمات حکم شرعی است اين نقسيمات عبارتند از: 1: حکم واقعی و ظاهري؛ 2: حکم تکليف و وضعي؛ 3: تحکم مولوی و ارشادي؛ 4: حکم اولی و ثانوي؛ 5: حکم حکومتی و غير حکومتی 6: حکم تاسيسی و امضايي؛ 7: حکم وجودی و عدمي. نکته حائز اهميت در اين مباحث آن است که قبل از هر چيز اصل اين تقسيمات و صحت و سقم آن ها مورد بررسی قرار گرفته است.
جلد سوم نيز شامل پنج بخش هفتم تا يازدهم می باشد.
در بخش هفتم مسئله مهم اشتراک احکام شرعی به بحث گذاشته شده و طی پنج فصل، مقوله اشتراک از زوايای مختلف مورد بررسی واقع شده است. ناگفته نماند که بعضی از اين فصول از جمله فصل سوم که مربوط به اشتراک کفار با مسلمين در تکاليف است ، معمولا در مباحث قواعد فقهی مورد بررسی قرار می گيرند؛ لکن از آن جا که در صدد تجميع اهم مباحث مرتبط با حکم شرعی بوديم اين مسئله را در همين مقام ذکر کرديم.
بخش هشتم درباره قلمرو احکام شرعی و گستردگی آن است.
در بخش نهم نيز نسبت حکم و موضوع به مرورد بررسی قرار گرفته است.
بخش دهم پيرامون تضاد بين احکام و بررسی اجمالی آن می باشد
و سرانجام بخش يازدهم اشاره ای اجمالی به مسئله امتثال حکم شرعی داشته و از آن جا که نظريه حق الطاعه در صدد اثبات لزوم امتثال تکاليف محتمل از ديد عقل می باشد اين نظريه نيز مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است.
البته مسئله ثواب و عقاب نيز به عنوان اثر حکم شرعی قابل گنجاندن در اين مجموعه بود ولی از آن جا که اين مسئله قبل از هر چيز به علم کلام مربوط می شود و مستلزم مباحث مبسوط کلامی است از ذکر آن خود داری گرديد.

دین مبین اسلام و کلام‌‌الله مجید برای مطالعه و کتابخوانی و کسب علم ارزش و اعتبار خاصی قائل شده است. اهمیت کتابخوانی در اسلام به‌قدری است که معجزة پیامبر اکرم (ص) از نوع کتاب است و در این کتاب مقدس هم اولین آیاتی که بر پیامبر (ص) نازل شده با امر به خواندن و الفاظ کتاب، قلم، و علم توأم شده است. اهمیت کتاب و کتابخوانی و عظمت و شرافت کتاب در اسلام تا حدی است که خداوند متعال به قلم و به آنچه می‌نویسد، قسم یاد می‌کند. هدف این پژوهش، بررسی جایگاه، معنا، و مفهوم کتاب و کتابخوانی از منظر قرآن کریم، دین مبین اسلام، پیامبر اسلام(ص)، و ائمة اطهار(ع) است. همچنین نقش کتاب در هدایت، رستگاری، و پیشرفت علمی و فرهنگی انسان‌ها و جامعة بشری مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. این مطالعه به روش کتابخانه‌ای و از طریق تحلیل محتوای کلام الله مجید، احادیث، و سایر متون موجود انجام گرفته است. قرآن کریم در مورد «کتاب» معانی اصطلاحی مختلفی را اطلاق کرده است: الف) کتب شرایع دین، ب) کتبی که اعمال بندگان را ثبت و ضبط می‌کند، و ج) کتبی که جزئیات نظام هستی و حوادث واقعه را ثبت و ضبط می‌کند. هم در قرآن و هم در روایات و گفتار بزرگان بر نقش سازندة کتاب و کتابخوانی در رشد و تعالی فکری و اجتماعی انسان‌ها با تأکید فراوان اشاره شده است. به‌طوری‌که، در یک تقسیم‌بندی جالب، جوامع بشری را به دو قسمت جوامع دارای کتاب و جوامع بدون کتاب تقسیم می‌کند. همچنین، قرآن و روایات، کتاب و کتابخوانی را وسیله‌ای برای حفظ و سازماندهی و انتقال ذخایر فرهنگی و علمی به نسل‌های آینده دانسته بر تأثیرات معنوی و اخروی مطالعه و به میراث گذاشتن دانش برای آیندگان اشارات فراوان می‌کند. قرآن کریم، به سبب اینکه برای علم و دانش و کسب علم و تفکر در پدیده‌های جهان هستی اهمیت خاصی قائل شده است، به تبع آن، برای دانشمندان و علمای دین و دانش هم فضیلت و اعتبار خاصی قائل شده و ویژگی مهم علم و دانش را، دوام و ماندگاری منافع آن هم در این دنیا و هم در آخرت برای افراد دانسته است. به‌طوری‌که، در روایات و احادیث هم عالمان بر عابدان برتری دارند؛ چون منافع عبادت فقط شامل شخص عابد است ولی منافع علم هم شامل عالم و هم شامل سایر افراد می شود. به‌طوری¬که، در قرآن و اسلام، کتاب و کتابخوانی از جایگاهی بس عظیم برخوردار است. بررسی آماری محتوای کلام ‌الله مجید نشان داد که واژة کتاب به اشکال مختلف 255 بار، واژة علم 582 بار، واژة قلم 2 بار، و واژة اقرأ 3 بار در قرآن تکرار شده است. در نتیجه مطالعه و کتابخوانی و تحصیل علم و دانش از فرایض بسیار مؤکد در دین مبین اسلام، قرآن کریم و احادیث و گفتار بزرگان دانش است. به همین سبب توجه به بسترسازی‌های لازم و ایجاد مراکز کتابخوانی و کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی و ترویج فرهنگ مطالعه از راه‌های مختلف لازم و ضروری است.

در سال 1372 خورشیدی 24  آبان به عنوان روز کتاب و کتاب‌خوانی تعیین شد. این روز، یکی از روزهای هفته کتاب نیز هست. نخستین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در روزهای چهارم تا دهم دی ماه سال 1372 با پیام رهبر فرزانه انقلاب اسلامی برگزار شد.

در هفته کتاب، در مدارس، مساجد، دانشگاه‌ها، و استان‌های کشور نمایشگاه‌ها و جشن‌های کتاب و سخنرانی در موضوع چاپ و نشرِ کتاب برگزار می‌شود.

مدرسه علميه الزهرا (س) در سال 1360 با عنايت و درايت حضرت آيت الله العظمي نور مفيدی (حفظه الله) با توجه به نقش مؤثر زنان در مقابله با تهاجم فرهنگی و پيشگيری از انحرافات اجتماعی و توانمندی زنان در سازندگی فرهنگی جامعه تأسيس شد. مؤسس محترم انگيزه خود را از تأسيس مدرسه اينگونه بيان فرموده‌اند:
«تحصيل علم برای مرد و زن فرقی نمي‌‌کند و هر دو موظفند که خود را به زينت علم آراسته کنند ولی بيشترين عاملی که باعث شد مدرسه علميه الزهرا(س) را تأسيس کنيم اين بود که مي‌ديديم سطح بينش دينی خواهران پايين است و مجالس و محافلی که در سطح شهرستانها از ناحيه خواهران برگزار مي‌شود کم محتوا يا بی محتواست؛ اين مسئله مرا رنج مي‌داد و از مدتها قبل خيلی علاقه داشتم تحولی در ميان خواهران ايجاد شود و خانمها با تحصيل معارف دينی وارد جامعۀ بانوان شوند و آمادگيهای دينی و اجتماعی آنان را بالاتر برند و خلاصه رسولانی از خود خواهران به سوی آنان باشند، اين بود که مدرسه را تأسيس کرديم و بحمدالله همانطوری که پيش بينی مي‌کرديم وجود اين مدرسه و خواهران تحصيل کرده در آن هدفی که داشتم، بسيار مؤثر و مفيد بوده است.»

آیت الله سیدمجتبی نورمفیدی رئیس هیأت امنای مدرسه علمیه الزهرا(س)گرگان در باره اهمیت زیارت امام حسین(ع)بیان داشتند:

حمران مي‎گويد وقتی از سفر زيارت امام حسين(ع) از کربلا برگشتم، امام باقر(ع) به ديدار من آمد و فرمود: «أَبْشِرْ يَا حُمْرَانُ‏ فَمَنْ زَارَ قَبْرَ شُهَدَاءِ آلِ مُحَمَّدٍ(ع) يُرِيدُ اللَّهَ بِذَلِكَ وَ صِلَةَ نَبِيِّهِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ». حمران مي‎گويد بعد از آن‎که من از سفر برگشتم، امام باقر(ع) به ديدار من آمدند و فرمودند: ای حمران، به تو بشارت مي‎دهم که هر کسی که قبور شهيدان آل پيامبر را زيارت کند و مقصود او از اين کار رضايت خدا و قرب به پيامبر باشد، از گناهانش خارج مي‎شود هم‎چون روزی که مادرش او را زاده است.
اين تعبير بلندی است که امام باقر(ع) برای زيارت قبور شهدای آل پيامبر(ص) فرموده که بارزترين مصداق شهدای اهل بيت، شهدای کربلا هستند. اگرچه اين امر برای همه شهدای آل رسول است؛ اما اين‎جا قرائنی هست که مقصود شهدای کربلاست.
آن‎چه که مهم است، اين است که زيارت يک شرط مهم دارد و آن اين‎که قصد از اين زيارت، تحصيل رضای الهی و قرب به پيامبر باشد. واقعاً لله و لرسوله اين زيارت انجام شود. اگر اين‎طور باشد، انسان از گناهان خارج مي‎شود، هم‎چون انسانی که تازه از مادر متولد شده است. کسی که وارد اين دنيا مي‎شود، از يک عالم تاريک به عالم نور وارد مي‎شود. بچه از محيط تنگ و تاريک شکم مادر، بدون اين‎که گناهی داشته باشد به نور، روشنايی و عظمت وارد مي‎شود. در اين‎جا امام باقر(ع) چنين تشبيه کرده و مي‎گويد کسی که برای رضای خدا و تقرب به پيامبر(ص) به زيارت قبور اين شهدا برود، از گناهان خارج مي‎شود؛ يعنی پرونده اعمال او کاملاً سفيد مي‎شود. کأن هيچ گناهی مرتکب نشده است. به عبارت ديگر از ظلمت‎کده گناه به نور و روشنايی وارد مي‎شود.
اين کليت زيارت سيدالشهدا و اثری است که بر آن مترتب شده که البته طبيعی است. وقتی به فرموده امام صادق(ع) انبيا فوج فوج به کربلا مي‎روند و قبر سيدالشهدا را زيارت مي‎کنند و سپس عروج مي‎کنند، معلوم است که اين مکان بايد برای انسان‎های معمولی چه آثاری داشته باشد؟! باز به فرموده امام صادق(ع) مکانی که ملائکه فوج فوج عروج مي‎کنند و آن مکان را زيارت مي‎کنند، بديهی است که برای انسان مي‎تواند چه آثاری داشته باشد؟! مهبط ملائکه و انبيا جای کمی نيست. به هر حال اين چيزی نيست که در عالم مادی قابل ديدن باشد. اين يک حقيقتی در عالم غيب است و تأثيرات خاص خود را در آن عالم دارد.
اين امر در اربعين و آن هم با پای پياده يک اهميت خاص و مضاعف پيدا کرده است. سرزمينی که پيامبر(ص) آن را بطحاء الجنه ناميده است: «وَ إِنَّهَا لَمِنْ‏ بَطْحَاءِ الْجَنَّة» ؛ پيامبر(ص) أرض کربلا از بساط‎های بهشت دانسته است. اين را ضميمه کنيد که در برخی روايات، زيارت اربعين از علامات مؤمن دانسته شده است. حالا اين‎که چرا از علامات مؤمن دانسته شده، قطعاً توضيح و تفسير خاصی دارد که الان فرصت بيان آن نيست.
ارزش ذاتی زيارت کربلا و قبور شهدای کربلا، ارزش ذاتی آن مکان و اين‎که بساط بهشت است، انبيا و ملائکه فوج فوج آن‎جا را زيارت مي‎کنند، همه اين‎ها را در ظرف زمانی اربعين ملاحظه کنيد و همه اين‎ها را در کنار اين قرار دهيد که امروز يک عنوان ثانوی هم پيدا کرده که در حقيقت برای تشيّع و بلکه برای عموم مسلمين و حتی غير مسلمين که به اين راه و به اين مکتب علاقه‎مند هستند، به يک مانور قدرت تبديل شده است. آن‎چه که در اين شرايط بسيار مهم است، اين‎ است که بايد مراقب باشيم اين زيارت، عنصر جوهری و اصلی خودش را که قصد قربت و تحصيل قرب به پيامبر است، از دست ندهد. چون اين است که باعث مي‎شود که مسافر کربلا بعد از زيارت، هم‎چون کودکی باشد که از مادر متولد شده و از گناهان خارج مي‎شود. اين مهم‎ترين مسأله‎ای است که در اين امر بايد دقت شود. يعنی زيارت بايد برای خدا و برای قرب به پيامبر باشد.
دوم اين‎که زيارت اربعين يک مانور قدرت و تجمعی است که کميت آن مهم است. وقتی يک جمعی به اين بزرگی در سال اجتماع پيدا مي‎کنند و پيوستگي، همراهی و همدلی خود را با مکتب اهل بيت و آرمان‎های مکتب اهل بيت نشان مي‎دهند، اين امر مايه يأس دشمنان اسلام و دشمنان اهل بيت است. ملاحظه کرديد که علي‎رغم خطراتی که در اين سه سال اخير وجود داشت، نه تنها از جمعيت مشتاق کم نشد بلکه بر آن افزوده شد که قطعاً اين اجتماع و همبستگی در شکست داعش اثر داشت. اگرچه عمليات‎های مختلف و همراهی مردم عراق و همراهی دولت‎ها، به سهم خودشان تأثير داشته‎اند اما بدون ترديد يکی از مهم‎ترين عوامل شکست اين توطئه و جريان خطرناکی که بر عليه اسلام عمل مي‎کرد، همين اجتماع باشکوه اربعين است. لذا بايد نظم، انضباط، شکوه و کميت اين اجتماع حفظ شود.
نکته سوم اين‎که از اين ظرفيت بايد برای افزايش آگاهي، دانايی و معرفت نسبت به اهل بيت و راه حق استفاده شود. به بيان ديگر زيارت اربعين نبايد فقط محصور به مناسک نشود؛ همان‎طور که يکی از فلسفه‎های اجتماع حج، همين تبادل فکر و نظر و افزايش دانايي، آگاهی و معرفت است. اين از اموری است که بايد به آن توجه شود. يعنی همه بايد تلاش کنند و از اين ظرفيت و اجتماع برای پالايش و پاکی روحي، برای ارتقای دانش و معرفت، آگاهی و وحدت و همبستگی بيشتر استفاده شود. رهبر معظم انقلاب فرمودند اين يک مغناطيسی است که جاذبه‎اش جابر بن عبدالله انصاری را به کربلا کشاند و اين جاذبه مغناطيس امروز بسيار قوي‎تر از گذشته است که مؤمنين و محبان اهل بيت را از همه عالم به سمت کربلا مي‎کشاند.
اميدواريم به برکت اين اجتماع و محبتی که به اهل بيت در حال افزايش است و همدلی و همراهی مسلمين، شرّ دشمنان و مخالفان اهل بيت به خودشان برگردد.